Amerikan Koleji

1862 senesinde sabahtan öğleye kadar 7-16 yaş arası çocuk ve gençlere, öğleden sonra kadınlara, akşam da işte çalışanlara olmak üzere teoloji seminerleri düzenlenmeye başlandı.1865 senesinde İstanbul Hasköy'deki yatılı okul hem gözlerden uzak olsun diye hem de hedef kitleye yakın olsun diye Merzifon'a taşındı. Civar okulların öğretmen ihtiyacını karşılayacak lise 1883 senesinde lise olarak göreve başladı.1881 senesınde Teoloji seminerleri Hıgh School oldu. 200 ermenı genci eğitim almaya başladı. Dört yıllık dini eğitim veren Harbinger High School Kayseri, Tokat, Sivas ve Yozgat'ta da birer şube açtı.Osmanlı İmparatorluğundaki en büyük özel okul olacak olan amerikan Koleji için Merzifon'un kuzeyindeki yüksekçe bir konumda 30- 40 dekar arazi 1876 da satın alındı.Altı binadan oluşan okulda kız ve erkek öğrencilerin kaldığı ayrı binalar, dershaneler, hastane, kilise, tabiat müzesi, sinema, 2000 ciltlik kütüphanesi, konferans salonu, rasathanesi, meteoroloji istasyonu, marangoz atölyesi, modern matbaası, modern fizik, kimya, biyoloji raboratuarıyla tam 7 milyon dolara maloldu.Ayrıca dört yılda yirmibin dolar vakıf getirecek bağ ve bahçeler satın alındı.8 Eylül 1886 senesinde en deneyimli profesörlerin eşliğinde eğitime başladılar. Eğitim ingilizce verilmekteydi. İşin ilginç tarafı bu okul müsaade alı9nmadan kurulmuştu. Amerikan Massachusetts senatosundan kararın onayı 1894 de, Bâb-ı Âli tarafından amerikan mektebi olarak kabulü ise 1899 senesini buldu.Okul tüm milletlere hizmet ettiğini ileri sürdüyse de pratikte uygulama tek yanlıydı. 1913 senesinde okulda bulunan öğrenci dağılımı şöyleydi.160 Ermeni, 200 Rum, 40 Rus ve 25 Türk öğrencisi vardı.Geometri, kimya, trigonometri, astronomi, botanik, muhasebe, fizik, zooloji, mantık, ekonomi, tarih, felsefe, ahlak felsefesi, devletler hukuku, Fransızca, rumca, ermenice ve türkçe dersleri verilmekteydi. Öğretmenlerden onbiri Ermeni, onu Amerikalı, dokuzu Rum,biri Rus ve biri İsviçreliydi. . Ermenice dersine önem verilmekteydi.Prof. Dağlıyan müzik, Prof. Agopyan türkçe, Manisalıyan doğal bilimler, teokrites yunanca, Xenides tarih ve psikoloji dersi vermekteydi.Dr. Martin kolejin hastahanesini yönetmekteydi. Hastanenin ünü tüm türkiyeye yayılmıştı. karardeniz ve doğu anadoludan bile hastalar gelmekteydi. Kolejin fakülte bölümündeki talebeler çevredeki ermeni ve rum ailelerini gezerek sağlık taraması yapmaktaydılar.Kolejin ileri sınıflarındaki talebeler alt sınıflardakilere ders vererek ücret almaktaydılar. Okulun bünyesinde bulunan okullar şöyleydi.High School (ortaokul) 200 öğrenci kapasiteliydi.Anatolia Girls S.C. (Kız okulu) 250 öğrenci kapasiteliydi.Anatolia Koleje (Lise) 280 öğrenci kapasiteliydi.Anatolia Akademia (Fakülte) 135 öğrenci kapasiteliydi.Harput'ta bulunan Fırat Koleji ve Antep Koleji idari bakımdan bu koleje bağlıydılar. Kolejlerin toplantıları, misyonerlerin kongreleri burada yapılmaktaydı.1888 tarihinde buraya gelen Sivas valisi Sırrı Paşa başka okullarda bu kadar güzel Türkçe öğretilemediğinden bahseder.Bu kadar güzel faaliyetlerin altında ise başka şeyler yatmaktaydı. Buarsı aslında Ermeni ve rum toplumları arasında türklere karşı kin tohumlarının atıldığı bir merkez olmuş; buralarda yetişen gençler bölgeyi kana bulamışlardır. Bu nedenle okul üç defa açılıp kapatılmıştır.İlk olarak 1914 senesinde kapatıldı.1919 senesinde yalnız kız öğrencilerine ilkokul seviyesinde eğitim vermek üzere tekrar açıldı. 1923-1924 senesinde tekrar kapatıldı.Daha sonra lise dengi eğitim vermek üzere 1936-1937 senesinde açılan okul 1938 senesinde kapatıldı.1950-1951 senelerinde assubay hazırlama okulu olarak açılan okul 11 sene eğitim faaliyetinde bulunduktan sonra 1962 senesinde kapatılmıştır. Cevdet Sunay tarafından belediyeye verildi. Bir ara tütün deposu olarak da kullanıldı.Hastanesinin İçinde ufak bir mescid vardır. Mihrabının üzerinde elyazması olarak Ali İmran suresinin 37 ayetinin ortasındaki:
Ne zaman Zekerriya Meryem'in bulunduğu mihrabın yanına gelse (orada mevsim dışı bir rızk bulurdu) ayeti yazılıdır.
Hastanede her Cuma günü halkı bedava muayene ederlerdi. Halkın sevgisini kazanmak için bayramlarda bedava tenis topu dağıtırlardı.Çok büyük bir fizik ve kimya laboratuvarı Merzifon Ortaokuluna hediye edildiyse de taşınış zamanında aletlerin çoğu kırılarak kullanılmaz hale gelmiştir.
-Nevzat Köksüz'den-